مهمترین دستاوردها و برنامه های حوزه پژوهش در دانشگاه

 به عنوان اولین سوال، لطفا داوری خود  را در خصوص موقعیت کنونی پژوهش دردانشگاه بیان بفرمایید:

با نام و یاد خدا، مایلم در ابتدا از شما برای اختصاص فرصت این گفتگو تشکر کنم، همچنین سلام و سپاس خودم را در آستانه هفته پژوهش تقدیم به همه کارگزاران و تلاشگران عرصه پژوهش در سطح سازمان مرکزی، استان ها، به ویژه استادان و دانشجویان پژوهشگر می نمایم. بدون تردید پیشرفت پژوهش در دانشگاه بسته به همت شما عزیزان است.

در آغاز سخن باید همچنان تاکید کنیم که پژوهش خمیرمایه حیات علمی در نظامهای دانشگاهی است. نمی توان دانشگاه را بدون توجه کافی به امر پژوهش ساخت و توسعه داد. این موضوع باید همواره مورد تاکید همه ما باشد که دانشگاه با پژوهش شناخته می شود ، هویت دانشگاهی ما با امر پژوهش معنی می یابد ، هویت هیات علمی ما به پژوهش گره خورده است ". نمی توان بدون پژوهشگری به مقام شایسته ای از آموزشگری دست یافت. پژوهش راه دشوار آموزش و تربیت را برای ما هموارتر و اثربخش تر می سازد. به عبارت دیگر باید امروز بار دیگر به شکلی بر یگانگی و درهم تنیدگی آموزشگری و پژوهشگری تاکید داشته باشیم، به گونه ای که نتوانیم برای مقام استادی و معلمی هویتی خالی از خصیصه پژوهندگی تعریف نماییم. خوشبختانه امروز در مقایسه با سالیان گذشته و حتی سال گذشته احساس بهتری از روند رو به رشد پژوهش دانشگاه وجود دارد. کارگزاران  پژوهش و استادان و بطور کلی دانشگاه ، امروز بیش از گذشته ماموریت اصلی خود را در بخش پژوهش شناخته و به اجرای آن اهتمام دارد.

اکنون دانشگاه پس از زمینه سازی و تمهید بسترها، در مسیر استقرار و نهادینه سازی امر پژوهش قرار گرفته و آشکارا مسیر توسعه را می پیماید. شرایط و ضوابط پژوهشی در حال حاضر برای حمایت از انواع فعالیتهای پژوهشی مهیا شده است. همچنین استانها در ساختار خود از یک شورای پژوهشی، با وظایف و اختیارات مشخص برخوردار گردیده اند. امروز دیگر همه ما می دانیم که آموزش پژوهی سیاست اصلی دانشگاه در حوزه پژوهش است و از این حیث نیز ضرورت دارد که استاد دانشگاه فرهنگیان، یک استاد آموزش پژوه باشد.

    اما برای قضاوت دقیق تر درباره موقعیت کنونی پژوهش، به نظرم باید شرایط و موقعیت قبلی این موضوع را در مراکزتربیت معلم بیاد بیاوریم. ما در آن دوران، ماموریت روشنی برای توسعه پژوهش در سطح مراکز نداشته ایم. عمده فعالیت پژوهشی در آنجا، عمدتا در اواخر دوران حیات این مراکز و به تشکیل کمیته های پژوهشی مصوب شورای تحقیقات وزارت آموزش و پرورش برمی گردد که بحث پژوهش در آنجا نیز در شرایطی ضعیف و فاقد انسجام و نظام مندی لازم دنبال می شد . اصولا در آن زمان پژوهش وظیفه اصلی مراکز و مدرسان تلقی نمی گردید . به این ترتیب باید گفت پیشینه یکصد ساله حیات مراکز تربیت معلم ، عملا با رویکرد آموزشی بوده است . به هرتقدیر ما با چنین سابقه ای از پژوهش وارد دوره حیات  جدید مراکز و در قالب دانشگاه فرهنگیان شدیم . در ساختار جدید ،  پژوهش است که هویت دانشگاه ، مدرسان و اعضای هیات علمی را تعریف می کند . بنابراین ما با یک دوره گذار رو در رو بوده که خود سخت ترین مرحله شکل گیری در هر دانشگاه یا سازمانی است .

روشن است ما با کمترین آمادگی برای پژوهش به دوران جدید دانشگاهی خود وارد شده ایم. دانشگاه و پژوهش دانشگاهی استلزامهای خاص خود را طلب می کند، بویژه منابع انسانی واجد توانمندیهایِ پژوهشی که پژوهش را بشناسد و نسبت به انجام آن اهتمام داشته باشد. به هرحال بخشی از پیگیریهای ما تاکنون در مسیر آماده سازی ، تطبیق و بومی سازی شرایط لازم سپری شده است . اما با تمام سختیهایی که دوران گذار با خود داشته ، اکنون می توانیم دستاوردهای حاصل از روند طی شده را در بخش پژوهش و از جهات مختلف موفقیت آمیز ارزیابی نماییم .

به این ترتیب با برنامه ریزیهای خود و حمایتهای بیدریغ سرپرست محترم دانشگاه ، بیش از هر چیز دیگر توانستیم در طی دوران استقرار زیرساخت ها ، در برجسته سازی حوزه تربیت معلم بعنوان یک قلمرو محتاج تفکر ، پژوهش و نظرورزی قدم برداریم .

 متاسفانه حساسیت دانشگاهها ،  مراکز علمی و پژوهشی ، حتی دانشکده های علوم تربیتی نسبت به موضوع تربیت معلم در کشور ما بسیار پایین بوده ، در نتیجه از حیث تاریخی در کشور ما موضوع تربیت معلم ، مهجور مانده و کمتر فرصت یافته بعنوان موضوعی علمی مورد توجه پژوهشگران و صاحب نظران قرار گیرد. بدینگونه تحلیل و نقدی از فرایند علمی تربیت معلم که متکی بر پشتوانه های پژوهشی باشد ، پیش از این کمتر در اختیار داشته ایم  و ما باید در پی جبران این ضعف تاریخی هم برآییم .

در این زمینه دانشگاه چه اقدام هایی انجام داده تا تربیت معلم بعنوان یک قلمرو علمی – پژوهشی در جامعه مطرح شود:

ما در این زمینه مجموعه ای از تلاشهای بهم پیوسته را آغاز و همچنان ادامه می دهیم . تدارک فعالیتهایی برای کمک به تکوین گفتمان تربیت معلم در طراز ملی ، از اقدامات مهم  دانشگاه در این راستا بوده است . ما با برگزاری سالیانه همایشهای ملی تربیت معلم ، فرصتی برای برای تامل و ژرف اندیشی در باره این موضوع مهم را در جامعه علمی فراهم نموده ایم . این برنامه که در آستانه برگزاری چهارمین همایش خود و با همکاری دانشگاه خوارزمی می باشد، توانسته شور و نشاطی برای گردهمایی صاحب نظران علاقه مند به عرصه پژوهش فراهم کند . چنین رویدادی علمی در باره تربیت معلم که هرساله طراحی و با مشارکت دیگر دانشگاهها بمرحله اجرا در می آید پیش از این هرگز سابقه نداشته است .

در کنار این همایش ما از فرصت همایشهای استانی ، کرسی های نقد و نظر و نشست های علمی – تخصصی نیز در این خصوص بهره گرفته ایم . اکنون سازوکارهای لازم مهیا شده تا هرکس که حرفی در باره تربیت معلم داشته باشد ، بتواند با استفاده از ظرفیتهای موجود آن را عرضه نماید . همین فرصت کرسی ها و نشست های علمی – تخصصی که همواره پذیرای صاحب نظران برای عرضه اندیشه هایشان بوده و هست ، توانسته جمعی علاقه مند به موضوع تربیت معلم را گرد هم بیاورد . همچنین ما از اجرای رساله های دکتری و کارشناسی ارشد  و همایشهای مرتبط با تربیت معلم حمایت مالی بعمل می اوریم .

بحث اعطای فرصت پژوهشی به استادان دانشگاه هم ، ظرفیت دیگری در همین راستا است . معتقدیم استاد دانشگاه فرهنگیان باید یک استادِ آموزش پژوهش باشد چون رسالت وی تربیت معلم است . استاد دانشگاه ما بعنوان معلمِ معلمان ایفای نقش می کند . به همین ترتیب ، بحث حمایت از انجام پژوهشهای میان رشته ای آموزش را در دستور کار خود قرار داده ایم که طی آن با همکاری دانشگاههای معتبر کشور ، استادان واجد شرایط طرح پژوهشی ای میان رشته ای را اجرا و در پایان مفتخر به دریافت گواهینامه استاد آموزش پژوه می گردند . این فعالیت اکنون در مرحله اجرای آزمایشی است .

تلاش برای انتشار محتوای علمی مرتبط با تربیت معلم ، گام دیگر ما برای تاکید بر ضرورت توجه علمی نسبت به تربیت معلم بوده است . اکنون دانشگاه بیش از هر زمان دیگری آماده و مشتاق برای انتشار محتوای مرتبط با تربیت معلم است .  در این خصوص نیز هم استفاده ازتالیف و هم  استفاده از ترجمه ، مورد توجه معاونت پژوهشی بوده است . بنظرم در این زمینه باید تلاش زیادتری انجام پذیرد تا بتوانیم فقر تاریخی در این زمینه را قدری جبران کنیم .

 در کنار چنین ظرفیتهایی ما دست به انتشار مجلاتی علمی – پژوهشی و علمی تخصصی زده ایم . اولین شماره مجله پژوهش در تربیت معلم را اخیرا منتشر کردیم ، مجله تربیت معلم فکور و تعدادی دیگر از عناوین مجلات علمی – تخصصی را داریم و اخیرا نیز انتشار4 عنوان مجله علمی – تخصصی را تصویب نموده ایم . به هر تقدیر باید گفت که در این مسیر نیز توفیقات خوبی داشته ایم و البته کار فراوانی نیز پیش روی ما قرار دارد . ما  در حال حاضر حدود 110 طرح  پژوهشی ، پایان نامه و رساله را در حال اجرا یا اجرا شده را  را با حمایت معاونت پژوهشی داریم . از همه متقاضیان واجد شرایط برای شرکت و ارایه مقاله در همایشهای علمی خارج از کشور، بسهولت حمایت گردیده است . همچنین بعنوان نمونه ای دیگر در یک نظام رتبه بندی دانشگاهها در کشور و در سایت سیویلیکا (https://www.uniref.ir/Ranking1) ، مرجع دانشگاههای ایران و براساس مقالات نمایه شده همایشی ، امروز که ما با شما صحبت می کنیم ما رتبه  دوم را در سال 96 و پس از دانشگاه تهران بخود اختصاص داده ایم .

 پیداست این توفیقات حاصل تلاش کارگزاران پژوهش ، استادان ودانشجویان دانشگاه بوده است . البته ما در پی استقرار نظام رتبه بندی علمی – پژوهشی استانها و به شکلی داخلی هستیم که طی آن بتوانیم موقعیت خود را از درون دانشگاه تعیین و مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم . 

لطفا بفرمایید موقعیت اجرای طرحهای پژوهشی  در دانشگاه چگونه است ؟

پیش تر اشاره ای به تعداد کردم ، باید تاکید کنم که فعالیتهای پژوهشی در ابعاد و اشکال خود به یکدیگر متصل و درهم تنیده هستند . همایشها ، نشستها ، کرسی ها ، انتشارات و  طرحهای پژوهشی همه  با یکدیگر مرتبطند . هدف همه آنها نیز توسعه دانش و آگاهیهای ما در باره تربیت معلم و آموزش است . خوشبختانه در این خصوص نیز فرصتهایی در خور تدارک دیده ایم که البته باید توسعه یابند . اکنون با تمهید زیرساخت ها،هیچ پژوهشگری در دانشگاه برای پژوهش خود ، معطل اعتبار مالی نیست. ظرفیتهای موجود در عرصه طرحهای پژوهشی از جمله طرحهای پژوهانه ای ،کارفرمایی ، کشوری و استانی نظر پژوهشگران را بخوبی بخود جلب نموده و توانسته نیاز مخاطبان گوناگون را برطرف سازد .

 در سال جاری برای  حمایت پژوهشی از 61 استادی که مدارک مربوط به پژوهانه را تکمیل و ارسال نموده  و حداقل امتیاز را کسب نموده اند با افزایش چمشگیر ضریب احتساب امتیازات  مبلغی   معادل 3 میلیارد و سیصد میلیون ریال اختصاص و اطلاع رسانی نموده ایم . چنین حمایتی را هر گز تاکنون شاهد نبوده ایم .  پژوهشهای استانی عرصه دیگری برای حمایت از فعالیتهای پژوهشی استادان است که بخوبی مورد استقبال واقع شده است .

توسعه پژوهشها بنوبه خود برای نشریات علمی ، کرسی ها و نشست های ما ، محتوا تدارک می بیند . همه طرحهای ما به شرط تهیه مقاله علمی است و  نتایج آنها در جلسه ای علمی ارایه می گردد . این چنین است که می توان گفت توسعه پژوهش در دانشگاه در طی سالیان اخیر سرعتی چشمگیری داشته است . بنظر من اکنون می توان این ادعا را داشت که دانشگاه پس از استقرا ساختارها و بسترها ، در مرحله رشد و نهادینه سازی پژوهشی قرار گرفته است .

اخیرا در باره برگزاری جشنواره ها و همایشهای مرتبط با دانش موضوعی تربیتی (PCK  ) تحرکاتی در دانشگاه انجام گرفته است . هدف این برنامه چیست ؟ :

بله ، ما برنامه وسیعی  را در این خصوص طراحی و برای اجرا پیش بینی نموده ایم . هدف اصلی ما تاکید بر آموزش رشته های تخصصی بعنوان یک قلمرو علمی مستقل و مستحق به پژوهش و تامل است . شیمی یک حوزه علمی است ، آموزش شیمی حوزه ای دیگر ، فیزیک و تاریخ و ریاضی و ... بعنوان حوزه هایی علمی مطرحند ، اما آموزش در این حوزه ها تخصص مستقل دیگری است اجرای برنامه پیش بینی شده ، حداقل بیان این ضرورت اساسی است که باید به آموزش رشته های تخصصی  بعنوان یک علم در دانشگاهها توجه بیشتری کنیم . اغلب به آموزش مشغولیم بدون آنکه از ماهیت علم آموزش در رشته تخصصی خود آگاهی داشته باشیم . باید دانشگاه فرهنگیان آغازگر طرح این ضرورت اساسی  در جامعه علمی – دانشگاهی کشور باشد . بنابراین همانگونه که پیش تر هم اعلام نموده ایم این این برنامه با طراحی و اجرای 20 جشنواره تجربیات برتر آموزشی – تربیتی دررشته های تخصصی و 10 همایش آموزش رشته های تخصصی طراحی و اجرا می شود .

بطور روشن ما در بخش همایش ها و جشنواره ها اهداف زیر را دنبال می کنیم :

در بخش همایشهای موضوعی تربیتی هدفها عبارتند از :

• ایجاد فرصت برای نظرورزی و تعامل علمی میان صاحب­نظران و به اشتراک­ گذاری دانش آموزش محتوا در رشته­ های تخصصی (PCK (

•  ایجاد فرصت برای تأمین و تولید دانش آموزش محتوا در رشته­ های تخصصی (PCK (
•  زمینه­ سازی برای جلب توجه جامعة علمی به ضرورت تولید و اشاعة دانش آموزش محتوا در رشته­ های تخصصی(PCK (
• ایجاد فرصت برای رشد و بالندگی حرفه ­ای مدرسان و اعضای هیأت علمی در زمینة آموزش محتوا در رشته­ های تخصصی(PCK(

ایجاد فرصت برای رشد و بالندگی حرفه ­ای مدرسان و اعضای هیأت علمی در زمینة آموزش محتوا در رشته­ های تخصصی(PCK(

و در بخش جشنواره ها نیز هدفهای زیر را دنبال می کنیم :

• سازماندهی دانش بومی حاصل از تجربیات اساتید و معلمان در  آموزش رشته­ های تخصصی (PCK )
• ثبت و تدوین تجارب ارزشمند اساتید و معلمان در آموزش رشته­ های تخصصی (PCK )
• مبادله تجارب ارزشمند اساتید و معلمان در آموزش رشته های تخصصی (PCK )
• ایجاد نگرش مثبت نسبت به روایت نگاری تاملی در معلمان و مدرسان به منظور ثبت تجربیات ارزشمند حرفه ­ای خویش

 در حمایت از ارایه مقالات علمی در همایشهای خارج و داخل چه اقداماتی در حال انجام است ؟

این موضوع در برقراری نظام پژوهانه مورد توجه قرار گرفته است . در نظامهای دانشگاهی ، پژوهش براساس نظام پژوهانه مورد حمایت قرار می گیرد . بنابر این حمایت از همایشهای داخل و خارج در درون این نظام نامه تعریف شده است . اعتبار پژوهانه برای توسعه پژوهش ، همه ابعاد پژوهشی را در بر می گیرد . حتی ما برای سفر اول خارج از کشور اعضای هیات علمی - برای ارایه مقاله علمی – پژوهشی ، تسهیلات خاصی در نظر گرفته ایم و حمایت مالی دانشگاه را از شرط داشتن اعتبار پژوهانه معاف نموده ایم  .

از کتابخانه ها و برنامه دانشگاه برای آنها چیکار شده و چه برنامه هایی دارید ؟

میدانید که کتابخانه ها جایگاه برجسته ای را در دانشگاه بر عهده دارند ! قطعا یکی از نشانه های مهم  برای یک دانشگاه خوب ، برخورداری آن از یک کتابخانه استاندارد با  فضا ، تجهیزات و امکانات مناسب است .  متاسفانه ما هنوز در بسیاری  از کتابخانه های دانشگاه با یک موقعیت حداقلی از امکانات مواجه هستیم . تعداد زیادی از کتابخانه های دانشگاه نیاز به بازسازی و نوسازی فضای فیزیکی خود دارند . با وجود تخصیص اعتبارات مناسب و حمایت ویژه سرپرست محترم دانشگاه ، نتوانسته ایم به وضعیت دلخوش کننده ای در این زمینه برسیم . حتی برای بهسازی فضای کتابخانه های دانشگاه از وزیر محترم آموزش و پرورش و سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور نیز درخواست کمک نموده ایم .

تردیدی نیست که با توجه به حجم نیازها باید منابع قابل توجه تری به امر استاندارد سازی دانشگاهها اختصاص پیدا کند .  البته باید از برخی مدیران محترم استانی هم گلایه کنیم ( و حضورا هم گلایه نمودیم  ) که از هزینه کرد اعتبارات  کتابخانه ها در بخش خود دریغ نمودند و پول را در جای دیگر خرج کردند . به هرحال ما انتظار همراهی و همدلی بیشتری از این عزیزان در این زمینه داریم . کمک و دغدغه آنها می تواند موقعیت  کتابخانه های ما را بهتر از این سازد . در بخش منابع انسانی کتابخانه ها نیز انتظارات بیشتری وجود دارد . باید جایگاه کتابداران در دانشگاه ارتقاء یابد .  دست کم در هر کتابخانه  دانشگاه باید یک کتابدار با کار صرفا کتابداری داشته باشیم و با افزایش دانشجو نیز تعداد آنها نیز افزایش یابد . خوشبختانه با نگاه خوب سرپرست محترم دانشگاه به موضوع کتابخانه ها و کتابداران ، موقعیت موجود بهبود قابل توجهی یافته اما بدون تردید هنوز از مطلوبهای خود در این زمینه فاصله ای خیلی زیاد داریم .

حمایت از نوآوریها و پژوهشهای دانشجویی را چگونه برنامه ریزی نموده اید ؟

باید بگویم در برنامه های درسی جدید دانشگاه ما به امر تربیت معلم پژوهنده ، توجه مناسبی را داشته ایم . اکنون علاوه بر پیگیری آموزشِ پژوهش محور در همه دروس ، واحدهای خاصی را برای توسعه دانش و مهارتهای پژوهشی دانشجو معلمان پیش بینی نموده ایم . بگونه ای که دانشجویان علاوه بر آموزش روش پژوهش در رشته تخصصی خود ، دروسی مانند روایت پژوهی ، درس پژوهی و اقدام پژوهی را نیز می گذارنند . ما اگر معلم را پژوهنده تربیت کنیم ، الگوی معلم بعنوان یادگیرنده مادام العمر و مدرسه و آموزش وپرورش یادگیرنده خودبخود محقق خواهد شد.

علاوه بر اینها فرصتهایی تحت عنوان " پویش دانشجویی" را داریم که به تکمیل برنامه های رسمی برای برای تربیت معلم پژوهنده کمک می کنند . فعالیتهایی چون انتشار مجلات پویش و تربیت معلم فکور ، برنامه تابستانی پویش و برگزاری سالیانه جشنواره دانشجو معلمان پژوهشگر و نوآور از جمله آنها است . البته تحت شرایطی و با یک شیوه نامه نیز برای فعالیتهای پژوهشی دانشجویان ، حمایتهای مالی خاصی را نیز پیش بینی نموده ایم .

و اما سخن آخر:

باید درعرایض پایانی خودم ، تاکیدی مجدد بر اهمیت پژوهش بعنوان بنیاد و اساس هویت دانشگاهی داشته باشم و درخواست کنم که همه برای تحقق رسالتها و برنامه های پژوهشی دانشگاه تلاش کنیم ، برای رونق کتابخانه های دانشگاه دغدغه داشته و تلاش کنیم . و حال که به هفته پژوهش نزدیک شده ایم بر برنامه ریزی هر چه اثربخش تر مراسم این هفته نیز تاکید داشته باشیم . هفته پژوهش ، هفته ای نمادین برای بزرگداشت پژوهش و پژوهشگران است از این فرصت سالیانه نیز همه به شایستگی برای پژوهش انگیزی بهره گیریم .